Misschien ben je er in bijvoorbeeld New York, Montpellier of Mombasa zelf ook wel eens één van tegengekomen: de kleurrijke mozaïeken van Space Invaders-figuren die in steden over de hele wereld te vinden zijn. Misschien gaat er een belletje rinkelen, misschien ook niet; maar het blijft onduidelijk wat de achterliggende gedachte is van deze mooie, maar nogal aparte vorm van streetart. Daarom werd het de hoogste tijd dat Spotlight Effect deze uitspattingen van een ongewone kunstenaar eens aan een nader onderzoek onderwierp.
Het valt de meeste voorbijgangers waarschijnlijk niet eens op, hoewel sommige Space Invaders (SI) er al vele jaren zitten. Een medewerkster van kledingwinkel Mowgli, op de Haarlemmerstraat in Amsterdam, viel het een aantal jaren geleden wél op: “Het zat er opeens. Ik vind het wel een mooi ding, maar of je zoiets nou moet willen? Je ziet wel vaak mensen foto’s nemen.” Wie dat zelf ook wil doen moet haast maken: binnenkort zal het pand grondig worden verbouwd. Het geelzwarte monster moet helaas het veld ruimen. “Het is toch zonde als op een nieuw gebouw zo’n opvallend ding komt,” aldus de verkoopster. Navraag op straat leert echter dat toeristen zoiets vaak nog nooit van hun leven gezien hebben, maar het wel erg leuk vinden, en dat de meeste locals er allang niet meer naar omkijken. Kleurrijk en opvallend dus, desondanks wordt er weinig aandacht aan besteed. Behalve op het internet. 6Pack en LA Weekly besteedden er in 2005 al aandacht aan, nog steeds worden er door fanatieke speurneuzen nieuwe mozaïeken ontdekt en fotosites als Flickr bevatten talloze pagina’s die als enig doel hebben zoveel mogelijk SI met de wereld te delen. Ook ik werd gegrepen door het virus, en vroeg me daarom af: wat zit er allemaal achter deze ogenschijnlijk simpele kunstvorm?
Wereld als speelveld
Wat vandaag de dag is uitgegroeid tot een globaal verschijnsel, is natuurlijk ooit kleinschalig begonnen. Om precies te zijn in Parijs, ruim tien jaar geleden. Op de site van Space Invaders profileert een mysterieuze gemaskerde, die zich Invader noemt, zich als hét meesterbrein achter dit wereldwijde spel. Want dat is het, volgens Invader zelf. De bedoeling is om steden over de hele wereld binnen te vallen met mozaïekfiguren. Elke Space Invader is tussen de tien en vijftig punten waard; hoeveel precies hangt af van het formaat, de samenstelling en de locatie. Elke stad krijgt daarmee een score, die wordt opgeteld bij eerder behaalde scores. Wie dat wil, kan de invasie steunen. Op de website kun je, naast T-shirts, posters, schoenen en zélfs SI-plakband, zelf een mozaïek bestellen. De bedoeling is dat je het ergens in de openbare ruimte plaatst, natuurlijk het liefst op een zo opvallend mogelijke plek. Want: hoe opvallender de plek, hoe hoger de score. Dat is natuurlijk slim bedacht, zo zullen er altijd uitdagingen over blijven. Het betrekken van het publiek in het spel garandeert ook dat het speelveld steeds verder vergroot wordt en op die manier wordt deze streetart over de hele wereld verspreid. Wanneer de invasie van een stad succesvol is, lijkt een gevoelskwestie. In het geval van Amsterdam was dat in 2000, toen de Metro berichtte over de gemeente die naar eigen zeggen vastberaden was deze illegale graffiti aan te pakken. Tevergeefs, kunnen we nu concluderen. Onze hoofdstad kent tenminste 26 mozaïeken en het merendeel hiervan hangt bovendien op redelijk opvallende plekken. De gemeente Amsterdam was helaas niet bereid tot commentaar.
Hoewel onze hoofdstad met 26 stuks redelijk vertegenwoordigd is, zijn er steden waar wérkelijk sprake lijkt te zijn van een invasie. Zo zijn er in Parijs maar liefst 704 te vinden en in Los Angeles zit er één op de Hollywoodletters. Soms gaat de gekte erg ver: wanneer je in Montpellier de op een plattegrond gemarkeerde mozaïeken met lijnen verbindt, vormt zich een Space Invader-figuur. Niet iets wat je even in een vakantie doet, maar het houdt een mens in ieder geval wel van de straat. In spreekwoordelijke zin, dat moge duidelijk zijn.
Ode aan het verleden
De mozaïekfiguren zullen voor de meeste 25-plussers zeer herkenbaar zijn en een gevoel van nostalgie oproepen. Ze zijn namelijk gebaseerd op de karakters uit het legendarische computerspel Space Invaders, samen met Pac-Man en Pong de oergames. Nog voordat de Commodore 64 een groot verkoopsucces werd en niemand de Koude Oorlog tussen Apple en Microsoft kon voorzien, was het vanaf zijn release in 1978 dit spel dat de speelhallen domineerde. In land van herkomst Japan werden massaal speelhallen geopend, speciaal om te voorzien in de behoefte om SI te spelen. Dit leidde zelfs tot een tijdelijk munttekort in Japan, een situatie die pas werd opgelost toen de nationale Yenvoorraad werd verviervoudigd. Het succes van SI werd vergroot met de conversie van het spel naar de Atari 2600 in 1980 en wordt tot op de dag van vandaag uitgebuit door het spel als klassieker, voorzien van een nieuw jasje, op de markt te brengen.
De vraag dringt zich op waarom Invader zich juist door SI heeft laten inspireren voor zijn streetart. Daar is hij zelf heel duidelijk over:
“Het idee is om steden over de hele wereld binnen te vallen met figuren gebaseerd op de eerste generatie computerspellen, vooral het klassieke Space Invaders. Ik zie ze als symbool van ons tijdperk en de geboorte van moderne technologie, met computers, videogames, internet, mobiele telefonie, hackers en virussen. En ‘space invader’ is een vrij goede definitie van wat ik doe.”
Daar heeft de rasartiest geen woord teveel mee gezegd. In iets meer dan tien jaar tijd is hij het respectabele aantal van 38 steden ‘binnen gevallen’ en de recentelijk gestarte invasie van Keulen moet leiden tot nummer 39 op de lijst, waar steden als New York, Tokio, Wenen en zelfs Mombasa op staan. Zo wordt langzaamaan de hele wereld geconfronteerd met dit symbool van het moderne tijdperk.
Rubikcubism
Het Space Invader-project, dat op zichzelf al een prachtig initiatief is, gaat gepaard met enige symboliek. Er wordt namelijk gebruik gemaakt van een eeuwenoude techniek: het mozaïek. Deze kunstvorm, die reeds door de Grieken en Romeinen werd gebruikt, maakt een grotere afbeelding uit kleine gekleurde steentjes. Door van dezelfde techniek gebruik te maken, verkrijgt Invader dat kenmerkende pixelachtige uiterlijk, wat sterk bijdraagt aan het klassieke uiterlijk van de SI. Het resultaat is een kunstzinnige vereniging van het heden en het verleden; een icoon van het digitale tijdperk vastgelegd met een veelbeproefde kunstvorm die nog ouder is dan de weg naar Rome. Dat maakt het tegelijk ook minder opvallend. Jeroen Boomgaard, universitair docent kunstgeschiedenis aan de Universiteit van Amsterdam, ziet een soortgelijke werkwijze terug bij de stickerkunst van Jeroen Jongeleen, maar vooral bij het werk van Banksy. Beiden weten op een speelse manier de aandacht te trekken en lijken aanvankelijk thuis te horen in het straatbeeld, net zoals de SI dat doen. Boomgaard over Invader: “Ik vind zijn werk wel aardig, maar ik vind dat van Banksy scherper. Dat mozaïekachtige hoeft niet zo van mij.”
Behalve een redelijk onconventionele straatartiest is Invader ook nog een beoefenaar van een wat traditionelere vorm van kunst. Hiervoor gebruikt hij de Rubik’s Cube: waar voor de meeste mensen één exemplaar al een onuitputtelijke bron van ergernis is, kan Invader er geen genoeg van krijgen. Duizenden moet hij er inmiddels gebruikt hebben. De 43 miljard mogelijke combinaties bieden hem eindeloze mogelijkheden en, eenmaal in de juiste kleurverdeling gedraaid, de ideale bouwstenen om kleurrijke Super Mario’s, Pac-man monstertjes en zelfs portretten te maken. Voor de artistieke Fransman gaat het gebruik van mozaïek als kunstvorm namelijk verder dan enkel de SI; hoewel deze wel een centrale plek in zijn werk innemen. Zijn zelfbenoemde ‘Rubikcubism’, waar al zijn werk onder valt, mag dan misschien (nog) geen officieel erkende stroming zijn, een grote expositie in Los Angeles in 2005 heeft er in ieder geval wel voor gezorgd dat de hele kunstwereld van zijn bestaan afweet. Nu de rest nog.
